Художник Зулум Григорян - крестный отец Фрунзика Мкртчяна

Зулум Григорян
Зулум ГригорянЭто было в октябре 1969 года. Сидели в тесном семейном кругу я, и превосходное трио: Фрунзик Мкртчян, Фрунзе Довлатян и Хорен Абраамян. Из разговора становится ясно, что никто из них не крещён. Сразу же сажаю всех в свой "Запарожец" и везу в Эчмиадзин. Дело тянется до самого вечера, и я был вынужден долго убеждать священника провести обряд крещения.
"Ну, хорошо",- в конце концов он согласился,- " где мальчики?"- а когда увидел бородатых "мальчиков" чуть не уронил из рук крест. Церковь сразу же наполнилась людьми, все было безумно интересно, как же крестят знаменитых. Затем мы вышли и сфотографировались: они со свечами в руках, я , крёстный отец, посередине. Но спустя несколько дней началась большая путаница , и крестины известных деятелей культуры было оценено как крупномасштабная идеологическая диверсия .


Хорен Абрамян
Хорен АбрамянДень спустя после церемонии Фрунзик исчез. Дома не появлялся, был неизвестно где.
Наконец на третий день звонит жена:
- Он пришел, пьяный и совершенно измученный.
Мы поспешили к нему. Зулум на правах крёстного отца стал у него над головой и начал читать наставления:
-Как тебе не стыдно, разве такое поведение достойно истинного христианина!
Здесь Фрунзик посмотрел на нас невинным взглядом и говорит...
-Что, что я сделал! Я внимательно слушал священника и насколько я помню он ничего не говорил насчёт выпивки.
Фрунзе Довлатян
Фрунзе ДовлатянСпустя три дня пришли телеграммы, сначала из отдела культуры ЦК КПСС, затем с ГОСКИНО СССР и, наконец, с ЦК республики, с надписью "решить вопрос Довлатяна". А почему именно Довлатяна ? Да потому, что все были беспартийными, а я мало того , что был членом КПСС, так ещё и секретарём союза кинематографистов и более того, членом художественного совета ГОСКИНО СССР.
Честно признаться, начал отпираться, мол это не меня крестили и, что я просто стоял рядом с друзьями. Однако выясняется, что в церкви находились трое с соответствующей организации, которые уже всё знали: кто где стоял и как целовали крест. Потом Фрунзик сказал : " У нас с тобой редкие имена, давай я всё возьму на себя, а в Москву отправим ответ, что одного Фрунзика перепутали с другим. Мне, беспартийному, будет легче выпутаться из этой ситуации". Пронесло....
Фрунзик был таким человеком, кому с лёгкостью удавалось творить веселье и смех. Его привлекательность постоянно манила всех.
Фрунзе Довлатян, Зулум Григорян,Хорен Абрамян и Фрунзик МкртчянВ середине 60-х Ролан Быков, с кем мы подружились после фильма "Здравствуй, это я ", попросил меня найти и отправить ему фотографию артиста, сыгравшего роль разбойника в фильме "Айболит-66". Я ответил:" приезжай, на месте и познакомишься ". В вдвоём сидели в гостинице, пили коньяк и вот заходит Фрунзик, уставившись на Быкова, кажется, гипнотизирует его. После нескольких номеров Фрунзика, когда все уже "попадали" со смеху Ролан Быков мне сказал : "Ты мне его подарил." Далее он снимался в роли итальянского профессора в фильме Данелии " 33-ий", потом в фильме Гайдая "Кавказская пленница" и Фрунзик Мкртчян Занял своё место в истории советской кинематографии.

перевод Алены Чилингарян


Մի ֆոտոյի պատմություն. Խորեն Աբրահամյանի, Ֆրունզե Դովլաթյանի, Զուլում Գրիգորյան և Ֆրունզիկ Մկրտչյանի մկրտությունը


 

Печать

Քավորը

Зулум Григорян (Զուլում Գրիգորյան)Աստծու տված շնորհ ուներ, նրա ամբողջ կյանքը հնարանք էր` հանպատրաստից ստեղծում էր զարմանալի բաներ: Այդ ամենով հանդերձ, Ֆրունզը շատ տխուր մարդ էր, և շատ տիպական էր, որ նրա Պաղտասարը հրաշալի պիտի ստացվեր: Ես ամիսներով նրա տառապանքին վկա եմ եղել. գալիս էր արվեստանոց, փորձեր անում, հլա ինձ էլ հարցնում` տես, էս կտորը ո՞նց է։ Ինձ մի տեսակ խառնում էր իր փորձերին, իբր ես էլ հանդիսատեսն էի: Երբ պրեմիերան հաջող անցավ, և Վարդան Աճեմյանը ներկայացրեց դերասանական կազմը` Ֆրունզիկը բեմից ցույց տվեց ինձ, թե` դու էլ արի վերև, դու էլ ես մասնակից եղել դերի պատրաստմանը: Ես Ֆրունզիկից ուրիշ բան էի սպասում` մե՛ծ, մեծ դրամատիկ դերասան: Ֆրունզը Հայրապետ խաղաց, հրաշք խաղաց, իրենց կուրսի ջահելներով խաղացին: Նա պիտի Շեքսպիր խաղար, անպայման, աշխարհի լավ դրամատուրգներից պիտի խաղար, ինչպես Պաղտասարը հանճարեղ խաղաց: Աստծուց ստացած շնորհների երևի թե մի տոկոսն էլ չօգտագործեց. պատճառը կենցաղն էր: Իսկական արվեստը կործանվում է էդպես: Շատ արագ միտք ուներ` անտեղյակ լինելով կարող էր անել այն, ինչ շատ կարդացածներ չգիտեին: Դա իր հանճարն էր, էդ որ վերածվեր իսկական արվեստի` փառահեղ բան կլիներ: Ֆրունզը ոչ մի անգամ չզբաղվեց իրենով, այնինչ, եթե խորացներ, զարգացներ իր ունակությունները, հրաժարվեր առաջարկվող միջակ դերերից, ընտրեր դասական դրամատիկ դերեր` որոնք, վստահ եմ, հրաշալի կխաղար, կդառնար համաշխարհային մեծության աստղ, կդասվեր բեմարվեստի դասականների շարքը, կդասվեր Փափազյանի և մյուս մեծերի շարքը ... ..Երբ Փարիզից վերադարձավ, ուր բժիշկները փաստել էին Վահագի բուժվելու անհուսալիությունը` դա էլ եղավ իր վերջը: Այս աշխարհում երբևէ մեկը իմացա՞վ, թե Ֆրունզը ինչ սիրով էր կապված իր երեխաների հետ, և թե ամեն դժբախտություն ինչպես էր խոցում նրան:

 Մհեր ՄկրտչյանԶուլում ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
ՀՀ ժողովրդական նկարիչ
Հովհաննես Պապիկյան, Շուշանիկ Սահակյան
«Ու՞մ համար է վառվում, լույս. Մհեր Մկրտչյան-80»
(Երեւան, 2011)

Զուլումի քավորությունը

Երեկ բոլորեց ՀՀ ժողովրդական նկարիչ, սիրված արվեստագետ Զուլում Գրիգորյանի 85–ամյակը: Ներկայացնում ենք նրա հետ մեր զրույցը:

Zulum GrigoryanԱսում են` 60–70–ականների Երևանն այլ համուհոտ է ունեցել: Քաղաքն այլ շնչով է ապրել: Ոչինչ այնպես չի եղել, ինչպես հիմա է: Ավագ սերունդը կարոտով հիշում է անցած–գնացած օրերն ու երազկոտ վրա բերում` այն ժամանակ ուրիշ էր: 
Գուցե իսկապես ուրիշ էր: Չգիտեմ: Բայց չէ՞ որ քաղաք ու մթնոլորտ ձևավորում են մարդիկ: Այդ օրերի մարդի՞կ են այլ եղել: Հարաբերություննե՞րն են ուրիշ եղել: Միգուցե օդի մեջ ներծծված դրական էներգիա՞ն է իր գործն արել: 
Անկեղծ ասած, երբեմն նախանձով եմ լսում ավագների կարոտախառն պատմությունները, որոնց խորքում ինչ–որ ջերմություն կա, տաք շունչ: Իսկ երբ այդ պատմություններն առնչվում են մեր մեծերին կամ հնչում են նրանց շուրթերից, կամքիցդ անկախ ոգևորությունը համակում է հոգիդ, ու բառ իսկ բաց չթողնելու մղումով ականջ ես դնում: Ու դրանք քեզ տանում են բոլորովին այլ աշխարհ, որտեղ իսկապես ուրիշ է: 
1954–ից նկարիչ Զուլում Գրիգորյանը, Խորեն Աբրահամյանը, Ֆրունզե Դովլաթյանն ու Մհեր Մկրտչյանն անբաժան ընկերներ են եղել: Գրեթե ամեն օր հավաքվում էին նկարչի արվեստանոցում` առիթը բաց չթողնելով իրար ողջության կենացը խմելու ու երկար զրուցելու: Նկարիչը հիշում է, որ այդ տարիներին միայն մեկի ծնունդն են նշել` Խորիկի 30–ամյակը: «Ծնունդն արեցինք իմ արվեստանոցում: 1960 թիվն էր: Առանք մի արկղ օղի, կիլկի` էժան բան էր, կիլոն` 30 կոպեկ, մի հատ էլ ուլ, որովհետև ուլն ավելի էժան էր, քան գառը: Մինչև լույս նստեցինք, խմեցինք»: 
Այսօր երեք ընկերներին կորցրած նկարիչը հիշում է իրենց խենթությունների մասին: «Մի անգամ քեֆներս էնքան լավ էր, որ եկանք Օպերայի բակ ու գիշերվա ժամը 3–ին հրապարակի մեջտեղում ես, Խորիկն ու Ֆրունզիկ Մկրտչյանն սկսեցինք պարել Կարապի պարը: Դովլաթյանը 2–3 տարով մեզնից մեծ էր ու մի քիչ քաշվում էր: Բայց մենք ինչ ասես անում էինք,– կարոտով պատմում է վարպետն ու վրա բերում հաջորդ պատմությունը:– Մի անգամ գիշերվա կեսին տրոլեյբուս կանգնեցրինք: Ֆրունզը վարորդին ասաց` քշի Ամիրյան: Սա թե` գիծ չկա: Իսկ Ֆրունզը` ոչինչ, դու լարերը հանի, մենք կհրենք: Ու էդպես գնացինք–հասանք հրապարակ: Միլիցիոներներ կային: Լենինի արձանի պահակներն էին: Նրանցից մեկին Ֆրունզն ասաց` գնա, կանգնիր տրիբունայի վրա, դու ռազմական մինիստր ես: Ինքն ու Խորիկն էլ բարձրացան: Ներքևում մնացի ես: Ֆրունզն էլ թե` դու էլ կլինես ժողովուրդը, գնա արի, մենք ճառ կասենք, դու ծափ կտաս»: 
Այս քառյակին միայն ընկերական կապը չէր միացնում: 1969–ը, թե 70 թվականին Զուլում Գրիգորյանը դարձել է ընկերների կնքահայրը: Իսկ թե պատմությունն ինչպես է եղել, թող ասի վարպետն ինքը: «Մի օր ես, Խորեն Աբրահամյանն ու Ֆրունզե Դովլաթյանը նստած ենք իմ արվեստանոցում: Խոսք ու զրույցից պարզվեց, որ կնքված չեն: Իսկ ես կնքված էի: Բա ի՞նչ անենք: Ասի` տանեմ, ձեզ կնքեմ»: Ասված է` արված է: Վարպետը զանգում է Ժիրայր Չուլոյանին` Վեհափառի ոսկերիչին: Գիտեր` նրա մոտ միշտ պատրաստի խաչեր են լինում: Երեք խաչ է խնդրում: Բայց ուզում էր` խաչերի վրա փիրուզաքար լինի, որ տղաներին աչքով չտան: Ոսկերիչը խոստանում է մեկ ժամում խնդրանքը կատարել: 
Իսկ մինչ այդ վարպետը որոշում է գնալ տղաների հետևից: Մտածում է Ֆրունզիկ Մկրտչյանին էլ վերցնել` հաստատ կնքված չի լինի, դե նրան ո՞վ պետք է կնքած լինի: Իր «Զապորոժեցով» գնում է տղաների մոտ: Տղաները Զուլումի «Զապորոժեցից» սրտնեղում են` էս անպետք մեքենան ի՞նչ է, հեն է, «Վոլգան» էնտեղ կանգնած է: Բայց Զուլումը համառում է` պետք է քավորի մեքենայով գնանք: Մի կերպ տեղավորվում են` երկու Ֆրունզիկները հետևի նստարանին են նստում, Խորիկը` դիմացը: Ֆրունզիկ Մկրտչյանին ընկերները չէին ասել, թե ուր են գնում: Նրա հարցերին միայն մի պատասխան էին տալիս` քո գործը չի, հանգիստ նստիր: «Ավտոկայանի մոտ «На ходу» կար: Հենց հասանք դրա մոտ, Ֆրունզն ասաց` ես էստեղ գործ ունեմ: Ասում եմ` ի՞նչ գործ, կարո՞ղ է` պարտք ես: Մեկ–մեկ գնում–խմում էր, հետո տանում փողը տալիս: Ասաց` չէ, կանգնիր: Գնաց, մի թեյի բաժակ օղի խմեց, եկավ` հիմա ուր ուզում եք, տարեք»: 
Հասան Էջմիածին: Արդեն ուշ էր: Բայց եկեղեցին մարդաշատ էր: Վարպետը մեքենայից իջնում է, գնում քահանա փնտրելու: «Քահանան ախպար էր: Ասաց` արդեն ուշ է, էլ չենք կարող կնունք անել: Սկսեցի համոզել` Տեր հայր, ռայոնից ենք եկել, հազիվ էս ժամին հասել ենք: Համաձայնեց: Ասաց` դե գնա, երեխեքին բեր: Տեր հորը չէի ասել, թե ում է կնքելու»: Վարպետը գալիս է ու ապագա սանիկներին խնդրում մեքենայից դուրս գալ: Այդ տարիներին Ֆրունզե Դովլաթյանը, Խորեն Աբրահամյանն ու Մհեր Մկրտչյանն արդեն ժողովրդի սիրելիներն էին: Նկարահանվել էին «Մենք ենք, մեր սարերը», «Սարոյան եղբայրները»: Հենց մեքենայից դուրս են գալիս, Մայր տաճարի բակում հավաքված ժողովուրդն անմիջապես շրջապատում է նրանց: 
Ուրախացած ժողովրդի ուղեկցությամբ ընկերները մտնում են եկեղեցի: Տեր հայրը կատարում է կնունքի արարողութունը, իսկ վերջում սանիկներին խնդրում է համբուրել կնքահոր աջը: «Դովլաթյանը շատ ազնիվ, բարի, մի ուրիշ տեսակ մարդ էր: Անմիջապես ձեռքս համբուրեց: Ֆրունզն էլ համբուրեց` քեֆն արդեն լավ էր: Իսկ Խորիկն ընդդիմացավ` ես քո ձեռքը ինչի՞ պետք է համբուրեմ: Այ տղա, ասում եմ, ամոթ է, ժողովուրդը նայում է, համբուրի, հետո կորոշենք, թե ինչի ես համբուրել»: 
Վարպետը գրպանում 4 հատ 25 ռուբլիանոց ուներ: Արարողության ավարտից հետո 3 հատը մեկնեց Տեր հորը: Վերջինս հետ տվեց գումարը` այսպիսի պատկառելի մարդկանց կնքելն ինձ համար պատիվ է: Վարպետը գումարը գրպանը դրեց: Այդ պահին Խորիկը նրա գրպանից հանեց գումարը և նորից մեկնեց Տեր հորը: Վերջինս կրկին վերադարձրեց: Այդ անգամ վարպետը գումարը դրեց մյուս գրպանը, որտեղ 4–րդ 25 ռուբլիանոցն էր: Խորեն Ասբրահամյանն այդ գրպանից էլ հանեց գումարն ու արդեն 4 հատ 25–անոց մեկնեց Տեր հորը: Երկար բանակցություններից հետո քահանան գումարը վերցրեց: 
Եկեղեցուց դուրս եկան: Առիթը չնշել չէր լինի: Բայց կնքահոր մոտ գումար չէր մնացել: Պարզվեց` սանիկներն էլ հարուստ չէին` մեկի մոտ հինգ ռուբլի էր, մյուսի մոտ` երեք: Վարպետը Խորիկի վրա բարկացավ` մի 25–անոց ունեի, պետք է գնայինք ռեստորան, հաց ուտեինք, ինչի՞ տվեցիր: Ելքն առաջարկեց Ֆրունզը` գնանք, նստենք, ոնց էլ լինի, կճանաչեն մեզ, մի բան պատիվ կտան: Այդպես էլ արեցին: Չորս ընկերներով գնացին «Արմենիա»: Ընդամենը մեկ–երկու բան պատվիրեցին ու նստեցին: Ֆրունզը չէր սխալվել` քառյակին անհնար էր չճանաչել ու պատիվ չանել: Շուտով նրանց սեղանին միրգ, կոնյակ ուղարկեցին: Ֆրունզը մատուցողին կանչեց ու ասաց` էս կոնյակը, միրգը տար, փոխարենը ուտելիք բեր: «Էդպես փոխանակելով կերանք, խմեցինք, քեֆ արինք: Հետո էլ որոշեցինք Սևան գնալ: Ասի` խմած «Զապորոժեց» քշեմ, գլխներիս մի օյին կբերեմ»: Խորեն Աբրահամյանի տունը մոտ էր: Գնաց, իր «Վոլգան» բերեց, ու քառյակը ճանապարհվեց դեպի Սևան: «Ընկանք մի շրջապատ, որտեղ մեզ բոլորը ճանաչում էին: Հյուրասիրեցին, պատիվ տվեցին: Վերջը, ոչ մի կոպեկ չծախսած` գիշերվա 3–ին հարբած եկանք տուն»: 
Առավոտյան կնքահայրը հիշեց քահանայի խոսքերը` հաջորդ օրը լվացվելիս ջուրը պետք է թափել այնպիսի տեղ, որտեղ ոտք չի կպչի: «Զանգեցի Լուսյային` Խորիկի կնոջը: Հարցրի, ասաց` տարել, պատի տակ եմ լցրել: Դովլաթյանն էլ էր կատարել Տեր հոր խոսքը: Ֆրունզին եմ զանգում, տուն չի եկել: Երեկոյան կողմ նորից զանգեցի: Տանն էր: Հարցրի` որտե՞ղ ես լվացվել, ջուրն ի՞նչ ես արել: Չէր հիշում: Ջղայնացա` էլի գնացել, մի տեղ խմել ես: Ասաց` քավոր ջան, ես ուշադիր լսել եմ` տերտերն ինչ է ասել, խմելու մասին ոչ մի վատ բան չի ասել»:

Արփի Սահակյան
http://www.nyut.am/?p=138322&l=ru

Крестины

Ս. ԷջմիածինХудожник Зулум решил, что их надо крестить. Эти трое – его лучшие друзья совсем отбились от рук. Талант, молодость, популярность, природная веселость – гремучая смесь. Надо бы пригасить чем-нибудь. Крестить, точно ! 
А еще эти вспышки внезапной грусти. Ну, ладно Довлатян Фрунзик – он режиссер, ему положено много думать. А Хорен ? Он высоченный красавец, актер героических фактур и благородных пород – ему-то чего печалиться? А нет-нет, да и склонится над столом, подбородок эдак поддержит – вылитый роденовский мыслитель. Но и это объяснимо отчасти – Хорик – актер-премьер, а значит и позер немного, ему полагается. Но вот любимейший Фрунзик Мкртичян – вот он-то точно божий человек, хоть и не догадывается об этом. Радости в нем столько же, сколько и внезапного детского удивления – мир-то не прост, ох, непрост… Крестить, крестить их, сукиных детей. 
Нет, что не говори, художники – люди спокойные и по большей части одинокие. А актеры – шальное семя. Художник Зулум договорился в Эчмиадзине – главной храмине всего армянства, что в воскресенье привезет своих детей, не уточнив, сколько «деткам» годков да и вообще, кто они такие. Но для начала их нужно было найти. Шел 1968 год. Весна уже плясала вовсю. 
Довлятян, как приличный человек, был дома воскресным утром. Хорик – как приличный человек, праздновал премьеру спектакля накануне и теперь отсыпался. Фрунзик… 
- Господи, да где он еще может быть? Думайте парни! 
- Мы всех объехали, вроде… 
- Да, с таким же успехом можно начать обходить родственников друзей и друзей родственников их родственников. 
Весь Ереван объехали, обзвонили даже дома творчества за городом – композиторы сказали «нет», кинематографисты сказали «не было», архитекторы да художники тоже отказались. Нашли его в неожиданном месте и совершенно случайно – прямо дома, вернее в подвале под домом. Тут каморку арендовал старый плотник-кустарь – делал деревянные игрушки, раскрашивал и продавал желающим. Желающих было мало, а Фрунзик дядьку жалел – тот без ноги был после фронта. А Фрунзик и сам любил иногда найти рукам применение. Захаживал. 
Оттуда из подвального окна плотника Фрунзик и увидел ноги своих друзей – топтались рядом, обсуждали что-то негромко и встревоженно. 
- Вы чего тут митингуете? 
Отреагировав на знакомый голос – друзья обернулись 
Он держал в руках деревянную птичку и смотрел детскими глазами. 
Креститься согласился с радостью, хотя лишь смутно представлял зачем это и как это – советские дети, что поделаешь. 
Дальнейшей задачей Зулума было заставить этих своих «деток» втиснуться в «Запорожец» - у них то у всех уже «Волги» были, а у одного даже иностранный драндулет – все время ломался, но красивый был безбожно. «Дети» протестовали, но смирились – Зулум держал себя строго, как подобает крестному отцу: 
- Я отец – моя машина. Сели! Без разговоров. 
Вобщем, поехали! 
День катился к вечеру. В Эчмиадзине оказались около пяти. Поп сначала отказывался, поздно уже, но потом согласился – все же дело чести, такие люди пришли – цвет народа. 
Зулум смотрел на «детей» и действительно преисполнялся отцовской гордостью. Вот они стоят тут и никакой спеси, никакого высокомерия – лица сосредоточенные, иногда, кажется, смешинка вот-вот прорвется, но волнение берет вверх, и они стоят, слушают, повторяют за священником все, что должно быть повторено. 
Крещеные, обновленные они вышли в светлый еще вечер. Местный фотограф, из тех, что паслись в людных местах и держали стенд «Фото на память» с напряженными лицами туристов на фоне древних стен, уговорил их сделать снимок. Выстроились в ряд – крещеные дети со свечками в руках – сейчас они их зажгут во славу всей славы мира, поставят их, не сомневаясь, что будут услышаны их первые молитвы и счастье хлынет на них потоком, и мятежные души успокоятся. А художник Зулум, как и подобает уважаемому отцу просто скрестит руки на животе – отдохнуть немного от трудов праведных. Дети, дети…
Зулум заранее приготовил денег священнику - целых 75 рулей, по двадцать пять рублей на "ребенка", но поп не брал: 
- Какие деньги?! Такие люди! 
Зулум ему, а тот Зулуму. Потягались так несколько раз, пока Хорен своим волевым решением не достал из Зулумова кармана сложенные бумажки и незаметно не сунул бы в карман батюшки. Ха! незаметно! Этот... с позволения сказать, ребенок не заметил, как вместе с причитающимся так сказать церкви, вытащил и заготовленные заботливым крестным и четвертак на пирушку по поводу крестин. И обнаружилось это... (Не скажу чем кончилось:))
Фотография из семейного архива Зулума Григоряна. Слева Фрунзе Довлатян, режиссер фильма "Здравствуй, это я", художник Зулум Григорян, актер Хорен Абраамян, актер Фрунзик Мкртчян.

Ануш Варданян
Ереван, 22.01.2016
https://www.facebook.com/anush.vardanyan.9/posts/1103489623009231