История семьи армянского режиссера Альберта Мкртчяна и его брата, всенародно любимого актера Фрунзика (Мгера) Мкртчяна, известна в мельчайших подробностях, однако есть в ней страницы, которые, похоже, утеряны навсегда

История семьи армянского режиссера Альберта Мкртчяна и его брата, всенародно любимого актера Фрунзика (Мгера) Мкртчяна, известна в мельчайших подробностях, однако есть в ней страницы, которые, похоже, утеряны навсегда.
Звезду советского кинематографа, актера Фрунзика (Мгера) Мкртчяна часто называют армянским Чарли Чаплиным. Каждый из комедийных и трагикомических образов, созданных им в театре и кино, самобытен и неподражаем. Именно поэтому после каждой новой роли за актером неизменно закреплялось имя очередного героя.
Популярность и народная любовь к актеру была огромной. Фрунзик не раз рассказывал, что денег с него нигде не брали, документов не спрашивали, так что он прекрасно мог обходиться в жизни и без того, и без другого. Мгер Мкртчян сыграл роли в фильмах, многие из которых вошли в «золотой фонд» советского кинематографа: «Мимино», «Кавказская пленница», «Одиноким предоставляется общежитие». Неудивительно, что интерес к биографии актера на постсоветском пространстве был и остается очень большим.

На пути в «город сирот»

В 1915 году отцу братьев Мкртчян Мушегу было пять, а их матери, Санам — всего четыре года. Детьми их подобрали в колонне беженцев по дороге в Александрополь (ныне Гюмри) и определили в приют.
«Отец был из Муша и очень гордился этим. Мама, уроженка Вана, была нежной и сдержанной женщиной», — вспоминает Альберт Мкртчян.
Это все, что известно об их происхождении. Жизнь в Западной Армении, раннее детство, родители и отчий дом, а главное ­— то, что им пришлось пережить в годы Геноцида, осталось наглухо запертым в их воспоминаниях. Оберегая чувства детей, Мушег и Санам не рассказывали и о жизни в сиротском приюте, где они оба выросли.
«Просто невозможно представить эту трагедию: в один момент потерять всех родных и близких», — говорит Альберт Мкртчян.
Огромный приют в Александрополе (в советское время город носил название Ленинакан) был основан Американским комитетом помощи Ближнему Востоку (American Committee for Near East Relief) в 1919 году на месте бывших военных поселков российской империи Казачий пост, Северский и Полигон. Приют был обустроен в 170 зданиях и бараках. В разные годы здесь проживало от двадцати пяти до тридцати тысяч детей. Кроватей на всех не хватало, многие малыши спали на мешках, набитых соломой.
В «городе сирот», как часто называли приют, старшие воспитанники заботились о младших. Детей готовили к самостоятельной жизни. Маленькие жители «города» обучались ремеслам, садоводству, животноводству, ведению домашнего хозяйства.

Безмолвный диалог

Повзрослев, Мушег устроился на текстильный комбинат табельщиком, а Санам — в местную столовую посудомойкой. Там они и познакомились. «Наши родители хранили молчание. Им нечего было рассказывать друг другу, ведь их истории были одинаковыми. А нас они не хотели печалить. О Геноциде мы узнали от других беженцев в городе», — рассказывает Альберт Мкртчян.
Альберт Мкртчян вспоминает, что родители могли подолгу сидеть рядом молча, погруженные в свои воспоминания: «Если бы кто-то взглянул бы им в глаза, то ужаснулся бы той грусти, которая была в этих глазах». Почти ничего не было известно и о других членах семьи. «Мы знали, что где-то в Араратской долине у нас были родственники, но нам не удалось с ними встретиться», — говорит Альберт Мкртчян.
fatherВпрочем, тяжелые будни и заботы едва ли оставляли много времени для воспоминаний и размышлений. В послевоенные годы в городе выживали как могли. На ленинаканском текстильном комбинате работники тайком выносили бязь, обмотав тканью ноги. На этом однажды поймали и Мушега Мкртчяна. Его арестовали за кражу и сослали в Нижний Тагил, где он провел в лагерях десять лет. Санам пришлось в одиночку поднимать четверых детей: Фрунзика, Альберта, Клару и Рузанну.
Особенно тяжело воспринял разлуку с отцом Альберт. «В 13 лет я убежал из дома: забрался в товарный вагон и доехал до Москвы. Потом пересел в другой поезд и так тайком добрался до самого Нижнего Тагила. Издалека смотрел, как заключенные валят лес», — вспоминает Альберт Мушегович.
Проведя три дня в Нижнем Тагиле и повидавшись с отцом, подросток тем же путем вернулся в Гюмри. «Отец увидел меня и опешил. Не хотел отпускать, но я уехал обратно», — вспоминает режиссер.
У Фрунзика же сложились особенные отношения с матерью. Мгер Мкртчян говорил: «Все, что есть во мне хорошего, это все от матери. Так же, как и недостатки». Он признавался, что в минуты успеха ему всегда хотелось разделить радость славы с родителями, которых, увы, уже не было в живых к тому моменту, как Фрунзик стал известным.
Воспоминания о трудном, но ярком детстве вылились в автобиографический фильм Альберта Мкртчяна «Танго нашего детства». В нем Фрунзик сыграл роль Рубена. Прототипом персонажа был Мушег, который в реальности трудно ладил с сыном. Тем не менее, воплотить на экране образ отца, «простого рабочего человека, у которого был дар чувствовать красоту», было давним желанием Фрунзика.
Мушег был против актерской карьеры Фрунзика, он хотел, чтобы сын занимался живописью. В споре Мгер победил отца, сумев покорить его талантливой игрой в одной из постановок театрального кружка текстильного комбината. К сожалению, примирение произошло почти перед самым арестом отца. «Как объяснить, что мой отец Мушег, который никогда в жизни не был в музее, не видел даже репродукций картин великих мастеров, все-таки мечтал, чтобы я стал художником?» — удивлялся впоследствии Мгер Мкртчян.
Остроумные цитаты главной героини фильма Сирануш в исполнении актрисы Гали Новенц по большей части принадлежали авторству самой Санам Мкртчян. «Это была непосредственная, искренняя и простая женщина», — вспоминала о встрече с Санам актриса, которая за эту роль была награждена специальным призом жюри на Международном кинофестивале в Венеции.

«Ван моей Санам, Муш моего Мушега»

В 1960-х годах до тех пор замалчиваемая в СССР тема Геноцида армян впервые ясно зазвучала в советских художественных произведениях. В армянском кинематографе появились первые фильмы о героях, переживших Геноцид. В некоторых из них снялся и Мгер Мкртчян. В одном из эпизодов картины Генриха Маляна «Треугольник», снятой в 1967 году, герой Фрунзика рассказывает свою историю спасения по морю. За участие в этом фильме Фрунзик получил Государственную премию Армянской ССР.

Фрунзик Мкртчян с женой Тамар ОганесянФрунзик Мкртчян с женой Тамарой Оганесян

В 1970-е годы, параллельно с московскими съемками фильма «Мимино», принесшего Фрунзику Мкртчяну поистине всесоюзную славу, актер вновь снялся у Маляна — на этот раз в фильме «Наапет», который также стал знаковым в истории армянского кино. Это первая советская художественная картина, открыто рассказывающая о Геноциде.
В то время как главный герой фильма, спасшийся во время Геноцида Наапет, и его покорная жена хранят безмолвие и скрывают свои чувства, его свояк Апро (персонаж Мгера Мкртчяна) очень эмоционально переживает случившееся. Именно от него жители села узнают о трагедии семьи Наапета. В фильме герой Фрунзика олицетворяет оптимистическое начало. Именно он произносит одну из ключевых фраз: «Род Наапета не должен прерваться».
У Фрунзика была мечта увидеть Муш и Ван, родину своих предков. Он хорошо знал историю и фольклор этого региона. «Я завидую твоим глазам», — сказал актер поэту Левону Мириджаняну, которому удалось посетить Западную Армению и отыскать отчий дом. Тоска по корням, о которых он так мало знал, оставалась в душе Фрунзика до конца жизни. «Весь мир объехал, но так и не увидел ни Вана моей Санам, ни Муша моего Мушега», — с сожалением говорил он.

логотипГаянэ Мирзоян

Историческая достоверность материала подтверждена Исследовательской группой инициативы 100 LIVES

https://100lives.com/ru/stories/detail/regular/8798/article


Tohmatsar - Albert Mkrtchyan ● Տոհմածառ ֊ Ալբերտ Մկրտչյան

 

Печать

«Իմ Սանամի Վանը, իմ Մուշեղի Մուշը»

1915 թվականին Մկրտչյան եղբայրների հայրը` Մուշեղը, 5 տարեկան էր, իսկ նրանց մայր Սանամն՝ ընդամենը 4 տարեկան։ Մանուկ հասակում Ալեքսանդրապոլի (ներկայում` Գյումրի) ճանապարհին նրանց վերցրել են գաղթականների քարավանից եւ տեղավորել որբանոցում:

«Հայրս Մուշից էր եւ շատ էր հպարտանում դրանով: Մայրս, որ ծնունդով Վանից էր, նուրբ եւ զուսպ կին էր»,- հիշում է Ալբերտ Մկրտչյանը:

Այսքանով սահմանափակվում է նրանց ծագման մասին ողջ տեղեկատվությունը։ Կյանքն Արեւմտյան Հայաստանում, վաղ մանկությունը, ծնողներն ու հայրական տունը եւ ամենակարեւորը` այն, ինչ ստիպված են եղել վերապրել ցեղասպանության տարիներին` փակված է մնացել նրանց հիշողություններում: Խնայելով երեխաների զգացմունքները՝ Մուշեղն ու Սանամը չեն պատմել նաեւ որբանոցում իրենց ապրած կյանքի մասին։

«Ուղղակի անհնար է պատկերացնել այդ ողբերգությունը. միանգամից կորցնել բոլոր հարազատներին եւ մտերիմներին»,- ասում է Ալբերտ Մկրտչյանը
Ալեքսանդրոպոլի (խորհրդային ժամանակ քաղաքը կոչվում էր Լենինական) հսկայական որբանոցը հիմնվել էր Մերձավոր Արեւելքի Նպաստամատույցի կողմից 1919 թվականին Ռուսական Կայսրության նախկին ռազմական բնակավայրերի՝ Կազաչի պոստի, Սեւերսկիի եւ Պոլիգոնի տեղում: Որբանոցը տեղակայվել էր 170 շենքերում եւ բարաքներում: Տարբեր տարիներին այստեղ ապրել է 25-30 հազար երեխա: Մահճակալները բոլորին չէին հերիքում, երեխաներից շատերը քնում էին ծղոտով լցված պարկերի վրա:

«Որբերի քաղաքում», ինչպես հաճախ անվանում էին որբանոցը, ավագ սաները հոգ էին տանում փոքրերի համար: Երեխաներին պատրաստում էին ինքնուրույն կյանքին: «Քաղաքի» փոքրիկ բնակիչներն ուսանում էին արհեստներ, այգեգործություն, անասնապահություն, տնտեսվարություն:

Լուռ երկխոսություն
Հասակ առնելով՝ Մուշեղն աշխատանքի է անցնում տեքստիլ կոմբինատում որպես տաբելավար, իսկ Սանամը` տեղական ճաշարանում որպես սպասք լվացող: Այնտեղ էլ նրանք ծանոթացել են: «Մեր ծնողները լռում էին։ Նրանք ոչինչ չունեին միմյանց պատմելու, քանի որ նրանց պատմությունները նույնն էին։ Իսկ մեզ չէին ցանկանում տխրեցնել։ Ցեղասպանության մասին իմացել ենք քաղաքի այլ փախստականներից»,- պատմում է Ալբերտ Մկրտչյանը։

Ալբերտ Մկրտչյանը հիշում է, որ ծնողները կարող էին երկար ժամանակ լուռ նստել կողք կողքի՝ սեփական հիշողությունների գիրկն ընկնելով. «Եթե ինչ-որ մեկը նայեր նրանց աչքերին, կսարսափեր դրանցում եղած տխրությունից»։ Գրեթե ոչինչ հայտնի չէր ընտանիքի նաեւ այլ անդամների մասին։ «Գիտեինք, որ Արարատյան դաշտավայրում բարեկամներ ունենք, բայց մեզ չհաջողվեց հանդիպել նրանց»,- ասում է Ալբերտ Մկրտչյանը։

Թեպետ, ծանր առօրյան եւ հոգսերը հուշերի ու մտորումների համար առանձնապես շատ ժամանակ չէին թողնում։ Հետպատերազմյան տարիներին մարդիկ քաղաքում մի կերպ էին գոյատեւում։ Լենինականի տեքստիլ կոմբինատի աշխատակիցները թաքուն բամբակե գործվածք էին դուրս հանում՝ կտորեղենը ոտքերին փաթաթելով։ Մի օր դրա համար բռնել էին նաեւ Մուշեղ Մկրտչյանին։ Նրան ձերբակալել էին ու աքսորել Նիժնի Տագիլ, որտեղ նա 10 տարի անցկացրել է ճամբարներում։ Սանամն ստիպված էր մենակ մեծացնել չորս երեխաներին՝ Ֆրունզիկին, Ալբերտին, Կլարային ու Ռուզաննային։

Հոր հետ բաժանումը հատկապես ծանր էր տանում Ալբերտը։ «13 տարեկանում փախել էի տնից, նստել բեռնատար վագոն ու հասել Մոսկվա: Այնտեղ տեղափոխվեցի այլ գնացք եւ թաքուն հասա Նիժնի Տագիլ։ Հեռվից նայում էի, թե ինչպես են բանտարկյալները ծառ հատում»,- հիշում է Ալբերտ Մկրտչյանը։

Երեք օր Նիժնի Տագիլում անցկացնելուց եւ հորը տեսնելուց հետո պատանին նույն ճանապարհով վերադարձել է Գյումրի։ «Հայրս տեսավ ինձ եւ ապշեց։ Չէր ուզում ինձ բաց թողնել, բայց ես վերադարձա»,- հիշում է ռեժիսորը։

Իսկ Ֆրունզիկը մոր հետ հատուկ հարաբերություններ ուներ։ Մհեր Մկրտչյանն ասում էր. «Իմ բոլոր լավ կողմերը մորիցս են, ինչպես եւ թերություններս»։ Խոստովանում էր, որ հաջողության պահերին միշտ ցանկացել է ծնողները կողքին լինեն, սակայն երբ Ֆրունզիկը հայտնի դարձավ, նրանք արդեն ողջ չէին։

Ծանր, բայց միաժամանակ վառ մանկության հուշերն արտահայտվեցին Ալբերտ Մկրտչյանի «Մեր մանկության տանգոն» ինքնակենսագրական ֆիլմում, որում Ֆրունզիկը կատարել է Ռուբենի դերը։ Այդ կերպարի նախատիպը Մուշեղն էր, որն իրականում որդու հետ դժվար էր լեզու գտնում։ Այնուամենայնիվ, հոր՝ «գեղեցկությունը զգալու շնորհ ունեցող հասարակ աշխատավոր մարդու» կերպարն էկրանին մարմնավորելը Ֆրունզիկի վաղեմի ցանկությունն էր։

Մուշեղը դեմ էր Ֆրունզիկի դերասանական կարիերային. նա ցանկանում էր, որ տղան գեղանկարչությամբ զբաղվի։ Այս վեճում Մհերը հաղթեց հորը՝ տեքստիլ կոմբինատի թատերական խմբակի բեմադրություններից մեկում տաղանդավոր դերակատարմամբ նվաճելով նրան։ Ցավոք, հաշտեցումը տեղի ունեցավ հոր ձերբակալումից գրեթե անմիջապես առաջ։ «Ինչպե՞ս բացատրել, որ իմ հայր Մուշեղը, որը երբեք թանգարանում չի եղել, չի տեսել մեծ վարպետների նկարների անգամ վերարտադրությունը, այնուամենայնիվ, երազում էր, որ ես նկարիչ դառնամ»,- հետագայում զարմանում էր Մհեր Մկրտչյանը։

Ֆիլմի գլխավոր հերոսուհու՝ դերսանուհի Գալյա Նովենցի մարմնավորած Սիրանուշի սրամիտ արտահայտությունները հիմնականում պատկանում էին հենց Սանամ Մկրտչյանին։ «Նա անմիջական, անկեղծ եւ հասարակ կին էր»,- Սանամի հետ հանդիպման մասին հիշում է Գալյա Նովենցը, որը Սիրանուշի դերի համար արժանացել է Վենետիկի միջազգային կինոփառատոնի ժյուրիի հատուկ մրցանակին։

«Իմ Սանամի Վանը, իմ Մուշեղի Մուշը»

Հայոց ցեղասպանության թեման, որը ԽՍՀՄ-ում լռության էր մատնված, խորհրդային գեղարվեստական ստեղծագործություններում առաջին անգամ հստակ հնչեց 1960-ական թվականներին։ Հայկական կինոյում հայտնվեցին առաջին ֆիլմերը, որոնք պատմում էին ցեղասպանությունը վերապրած հերոսների մասին։ Դրանցից մի քանիսում նկարահանվել է նաեւ Մհեր Մկրտչյանը։ 1967-ին նկարահանված՝ Հենրիկ Մալյանի «Եռանկյունի» ֆիլմի դրվագներից մեկում Ֆրունզիկի հերոսը պատմում է ծովով փրկվելու իր պատմությունը։ Այդ ֆիլմում մասնակցության համար Ֆրունզիկին շնորհվել է Հայկական ԽՍՀ-ի պետական մրցանակ։

1970-ական թվականներին, Ֆրունզիկ Մկրտչյանին համախորհրդային հռչակ բերած «Միմինո» ֆիլմի մոսկովյան նկարահանումներին զուգահեռ, դերասանը կրկին նկարահանվում էր Մալյանի ֆիլմում. այս անգամ «Նահապետ» ֆիլմն էր, որը նույնպես հայ կինոյի պատմության առանձնահատուկ իրադարձություններից էր՝ որպես Հայոց ցեղասպանության մասին բացեիբաց պատմող առաջին խորհրդային գեղարվեստական կինոնկար։

Մինչ ֆիլմի՝ ցեղասպանությունից փրկված գլխավոր հերոս Նահապետն ու նրա հնազանդ կինը լռում են եւ թաքցնում իրենց զգացմունքները, Նահապետի քենակալը (Մհեր Մկրտչյանի հերոսը) խոր զգացմունքայնությամբ է ապրում տեղի ունեցածը։ Գյուղի բնակիչները հենց նրանից են տեղեկանում Նահապետի ընտանիքի ողբերգության մասին։ Ֆրունզիկի հերոսը ֆիլմում մարմնավորում է լավատեսական սկիզբը։ Հենց նա է հնչեցնում առանցքային արտահայտություններից մեկը. «Նահապետի ցեղը չպետք է ընդհատվի»։

Ֆրունզիկը երազում էր Մուշն ու Վանը՝ նախնիների հայրենիքը տեսնելու մասին։ Նա լավ գիտեր այդ տարածաշրջանի պատմությունն ու բանահյուսությունը։ «Նախանձում եմ աչքերիդ»,- ասում էր դերասանը բանաստեղծ Լեւոն Միրիջանյանին, որին հաջողվել էր լինել Արեւմտյան Հայաստանում ու գտնել հայրական տունը։ Մինչեւ կյանքի վերջը Ֆրունզիկի հոգում մնացել էր կարոտն իր արմատների հանդեպ, որոնց մասին շատ քիչ բան գիտեր։ «Ամբողջ աշխարհը պտտվեցի, բայց այդպես էլ չտեսա ոչ իմ Սանամի Վանը, ոչ էլ իմ Մուշեղի Մուշը»,- ափսոսանքով ասում էր նա։

Նյութի պատմական հավաստիությունն ստուգված է 100 LIVES նախաձեռնության հետազոտական խմբի կողմից:

Фрунзик Мкртчян: что случилось с женой и детьми «Рубика Хачикяна»

Фрунзик МкртчянФрунзик Мушегович Мкртчян — одна из самых колоритных личностей советского кино. Зрители знают его по ролям в «Кавказской пленнице», «Одиноким предоставляется общежитие» и других советских комедиях. Взрослые россияне наверняка помнят армянина Рубика Хачикяна из «Мимино» с его грустными глазами, искренним желанием помочь другу и фразой «Спасибо, я пешком постою!» Герои Мкртчяна — харизматичные личности, пленяющие бурным кавказским темпераментом и каким-то особым очарованием. Зрительская аудитория их обожала и обожает до сих пор. Фрунзик Мушегович был известен на всю страну, получил звание Народного артиста СССР. Увы, успех в профессии не гарантирует счастья в личной жизни.

Красавица жена
Мкртчян был женат трижды. Первой супругой стала однокурсница Кнара. Страсть вспыхнула мгновенно, как сухая солома — от искры. И так же быстро угасла. Детей в этом браке не было. Супруги разошлись полюбовно. Не прошло много времени, как пылкий армянин увлекся новой красавицей — актрисой Донарой Пилосян. Она ответила Фрунзику взаимностью. Стала преданной женой и партнершей по съемочной площадке. В «Кавказской пленнице» она сыграла тетю Нины, жгучую красавицу-брюнетку, которая беспрекословно подчиняется мужу, но все же понимает порывы души юной девушки. Донара Николаевна родила мужу двоих детей. Сыграла в нескольких фильмах. К сожалению, счастье супругов не продлилось долго.
Болезнь, исковеркавшая жизнь
С течением времени в характере и поведении Донары Николаевны стали появляться серьезные странности. Она дико ревновала мужа к реальным поклонницам и призрачным любовницам. Устраивала безобразные сцены, терзая себя и любимого человека навязчивой подозрительностью. Друзья Мкртчянов, нередко наблюдавшие взрывы ревности женщины, заподозрили неладное и посоветовали актеру показать супругу врачу. Диагноз оказался страшным: шизофрения. Это наследственное заболевание, которое до сих пор не умеют излечивать. Сопровождается галлюцинациями, навязчивыми физическими и психическими состояниями. Фрунзик Мушегович отдал все силы, чтобы помочь любимой женщине. Возил ее за границу, к лучшим врачам. Однако болезнь с годами только усугублялась. В 1985 году после тяжелейшего припадка Донару Николаевну госпитализировали. Больше из стен психиатрической лечебницы она не вышла. Скончалась в 2011 году.

Горе в наследство
На этом беды в жизни Фрунзика Мкртчяна не закончились. Вскоре обнаружилось, что его сыну Вазгену передалась болезнь матери. Тяжелая и неизлечимая. Свалившиеся на голову актера беды стали причиной депрессии и алкоголизма. Мкртчян на долгие годы погрузился в одиночество и стал бояться новых любовей. Но, как известно, от судьбы не убежишь. В 54 года Фрунзик Мушегович опять влюбился и решился на новый брак. Третьей женой стала 29-летняя Тамара Оганесян, дочка председателя армянского Союза писателей. Молодость и красота в этой женщине сочетались с диким, необузданным нравом. Тихий, очень деликатный от природы Фрунзик Мушегович больше не мог выносить «жизни на вулкане». Супруги развелись. До конца жизни актер оставался одиноким. Отрадой для него была работа. Мкртчян мечтал создать свой театр. Увы, этой прекрасной мечте не суждено было осуществиться. Актера не стало в 1993 году. Умер во сне от остановки сердца. Ему было 63 года. Через пару лет от закупорки артерии тромбом ушла из жизни и дочь актера, Нуне. Одно время говорили, что она погибла в аварии. Она действительно попадала в ДТП, но выжила. Однако в 1998 году у женщины обнаружили рак матки. Ей экстренно провели операцию. Нуне уже шла на поправку, как в один несчастливый день из-за разжижающих кровь лекарств от стенки кровеносного сосуда оторвался тромб. Он закрыл проход артерии, и сердце остановилось. Мгновенная смерть. Сейчас единственный потомок Фрунзика Мкртчяна, внучка Гаяне, живет в Аргентине. Там она выросла и была воспитана отцом, Рубеном Тертеряном. Через некоторое время после смерти Нуне он уехал в Эквадор и теперь живет там. 

19 мая 2019
https://woman.rambler.ru/stars/42201360/?utm_content=rwoman&utm_medium=read_more&utm_source=copylink